Een te hoog zoutgebruik wordt vaak in verband gebracht met een te hoge bloeddruk (hypertensie). Het gaat hierbij om het natrium in het zout wat de bloeddruk kan verhogen. Bij de behandeling van een hoge bloeddruk wordt een zoutbeperkte of zoutarme voeding voorgeschreven. Inmiddels is bekend dat een zoutbeperkt dieet lang niet bij iedereen de bloeddruk verbetert. Mensen die gevoelig zijn voor zout, zullen merken dat de bloeddruk daalt. Het is overigens een algemene aanbeveling van het Voedingscentrum om matig te zijn met zout.

Wat is een hoge bloeddruk of hypertensie?

De bloeddruk is de druk van het bloed die uitgeoefend wordt op de wand van een bloedvat. De bloeddruk geeft eigenlijk twee soorten druk weer:

• De systolische bloeddruk (bovendruk): de hoogste druk die gemeten wordt in de bloedvaten wanneer het hart het bloed in de slagaders perst.
• De diastolische bloeddruk (onderdruk): de laagste druk die gemeten wordt, wanneer het bloed terugstroomt naar het hart.

De bloeddrukwaarden worden uitgedrukt in millimeters kwik (mmHg). De bloeddruk wordt als normaal beschouwd als de onderdruk in rust beneden 90 mmHg ligt en de bovendruk beneden de 140 mmHg.

Er is sprake van een hoge bloeddruk als de gemiddelde bloeddruk hoger is dan 140/90 mmHg (bovendruk/onderdruk) voor mensen onder de 60 jaar, of hoger dan 160/90 mmHg voor mensen van 60 jaar en ouder. De gemiddelde bloeddruk wordt berekend uit minimaal vijf metingen over een periode van drie tot zes maanden. Daarnaast is het belangrijk dat er steeds op ongeveer hetzelfde moment van de dag en onder vergelijkbare omstandigheden gemeten wordt. Deze maatregelen zijn nodig omdat de bloeddruk van gezonde mensen schommelt. De bloeddruk 's ochtends en 's avonds zijn vaak lager dan 's middags. De bloeddruk stijgt door lichaamsbeweging, praten en emoties (bijvoorbeeld angst en boosheid).

Hoe vaak komt het voor?

Een hoge bloeddruk komt voor bij 15% van de Nederlandse bevolking. Deskundigen verwachten dat een hoge bloeddruk een steeds groter probleem zal gaan worden. Redenen hiervoor zijn de vergrijzing van de bevolking en de toename van de ongezonde leefstijl van mensen.

Onderzoekers van de Amerikaanse Tulane University in New Orleans verwachten dat in 2025 eenderde van alle volwassenen op de wereld een te hoge bloeddruk heeft.

Oorzaken hoge bloeddruk

Een te hoge bloeddruk ontstaat als de druk in de bloedvaten te hoog is. Het hart moet daardoor hard pompen om het bloed door de vaten te krijgen. In 90 % van de gevallen is de oorzaak van een hoge bloeddruk onbekend. Er wordt dan gesproken van primaire of essentiële hypertensie. Wanneer de oorzaak wel bekend is, wordt er gesproken over secundaire hypertensie. De belangrijkste oorzaken zijn nierfunctiestoornissen, tumor in bijnier, vernauwing van de hartslagader (coarctatio aortae) en zwangerschap.

Eet- en leefstijlfactoren die van invloed zijn op de bloeddruk:

• Roken
  
• Overgewicht
  
• Weinig lichaamsbeweging
  
• Stress
  
• Voeding. (Zie hiervoor het hoofdstuk voeding en hoge bloeddruk.)

Daarnaast spelen erfelijkheid, de leeftijd en het geslacht ook een rol:

• Erfelijkheid: als je ouders aan hypertensie lijden
• Leeftijd: het risico op de ontwikkeling van een hoge bloeddruk neemt toe met de leeftijd.
• Geslacht: een hoge bloeddruk treft vooral mannen boven de 60 jaar. Bij vrouwen wordt vaak na de menopauze hypertensie ontwikkeld.

Gevolgen hoge bloeddruk

Omdat een hoge bloeddruk geen duidelijke klachten veroorzaakt en men er soms niet eens iets van merkt, kan het gedurende jaren onopgemerkt blijven. Klachten die kunnen voorkomen zijn:

• hoofdpijn die vooral 's morgens aanwezig is en in de loop van de dag verbetert;
  
• een licht en vol gevoel in het hoofd;
  
• vermoeidheid;
  
• oorsuizen;
  
• duizeligheid;
  
• hartkloppingen;
  
• neusbloedingen.
  

Meestal wordt een hoge bloeddruk toevallig vastgesteld tijdens een routinecontrole.

Naarmate de hoge bloeddruk langer aanwezig is, ontstaan klachten die te maken hebben met het feit dat de linker helft van het hart harder moet werken om het bloed uit te kunnen pompen. Deze klachten bestaan uit aanvallen van nachtelijke benauwdheid, pijn op de borst (angina pectoris) of zelfs een hartinfarct.

Één van de belangrijkste complicaties bij het langdurig bestaan van een hoge bloeddruk is aderverkalking (atherosclerose). Door beschadigingen in de vaatwanden kunnen vetten en cholesterol zich hier gemakkelijk op afzetten, waardoor de bloedvaten langzaam nauwer worden en dichtslibben. Door aderverkalking kan het hersenweefsel beschadigd raken en hierdoor kan een CVA (Cerebro Vasculair Accident), beroerte, hersenbloeding of herseninfarct ontstaan. Doordat de bloedtoevoer naar de benen afgeremd is kunnen perioden van mank lopen en pijn in de benen ontstaan. Na korte tijd rusten verdwijnt de pijn en kan men weer een stukje lopen.
Langdurig een hoge bloeddruk hebben kan ook leiden tot zichtbare vaatafwijkingen van het netvlies en beschadiging van de nieren. Een nierbeschadiging kan weer een reeks van andere gezondheidsproblemen met zich meebrengen.

Zoutgevoeligheid

Zoutgevoelig betekent dat men gevoelig is voor het ontwikkelen van een hoge bloeddruk ten gevolge van de inname van natrium. De bloeddruk daalt wanneer zij de natriuminname met de voeding beperken. Meestal zijn zij al bekend met het hebben van een (licht) verhoogde bloeddruk.

Een eenvoudige manier om vast te stellen of iemand wel of niet gevoelig is voor natrium bestaat niet. Ongeveer de helft van de mensen met hypertensie blijkt te reageren op een natriumbeperking in de voeding met als gevolg bloeddrukverlaging. Voor de mensen die niet of nauwelijks reageren op deze maatregel, is een zeer strenge natriumbeperking niet zinvol. Mensen die medicatie in de vorm van plastabletten (diuretica) krijgen voor de behandeling van hypertensie zullen tevens geadviseerd worden hun natriuminname strikt te beperken. Deze maatregel ondersteunt de medicatie en zal het verlies van kalium (een ander mineraal dat betrokken is bij de vochtregulatie van ons lichaam) helpen te beperken. Ook de werking van andere medicatie die wordt voorgeschreven bij hypertensie wordt bevorderd door een natriumbeperkte voeding.

De behandelend arts is verantwoordelijk voor de beoordeling van de mate van 'zoutgevoeligheid' van de patiënt en het al dan niet voorschrijven van een natriumbeperkt dieet.

De behandeling

Het zoutgebruik is in vele westerse landen vrij hoog. Het advies van het Voedingscentrum luidt dan ook: wees matig met zout. Een strikte zoutbeperking is alleen van toepassing voor degenen die een hoge bloeddruk hebben of weten dat zij aanleg hebben om een hoge bloeddruk te ontwikkelen. In die gevallen is zoutbeperking slechts één van de belangrijke therapeutische maatregelen die genomen moeten worden om de bloeddruk omlaag te krijgen.

Voor het verlagen van de bloeddruk is het verder belangrijk om:

• gezond te eten;
• Af te vallen bij overgewicht, eventueel met behulp van een diëtist;
• Een gezonde leefstijl na te streven: voldoende beweging, niet roken en beter omgaan met spanning en stress;
• Eventueel medicijnen te gebruiken.

Uit onderzoek is gebleken dat een vermindering van de systolische bloeddruk met 1 mmHg de sterfte als gevolg van coronaire hartziekten kan reduceren met 1,5% tot 3%.